Levenslange gevangenisstraf

Vandaag is er door de rechtbank een levenslange gevangenisstraf opgelegd aan Ridouan Taghi en twee medeverdachten in het Marengo-proces voor het leiden van een ‘meedogenloze moordorganisatie’. Maar wat houdt een levenslange gevangenisstraf nu eigenlijk in en is levenslang ook echt levenslang?

Na afschaffing van de doodstraf in 1983 is levenslang de zwaarste straf die in Nederland kan worden opgelegd. Het wordt opgelegd bij het plegen van hele zware misdrijven zoals moord, terroristische daden of een aanslag op de koning.

Het wordt steeds vaker opgelegd. In 1975 was er slechts één gevangene met een levenslange gevangenisstraf, maar op dit moment (althans in juni 2023) zitten er 57 levenslanggestrafen in de gevangenis.

 In bijna alle Europese landen is er een voorwaardelijke invrijheidstelling regeling van kracht. Zo wordt er in Duitsland bijvoorbeeld al na 15 jaar gekeken of voorwaardelijke invrijheidsstelling mogelijk is.

 In Nederland is dit niet het geval. In Nederland is levenslang in principe ook echt levenslang. Wel kan gratie worden verleend, zodat de gevangene eerder vrijkomt. Sinds 1986 is dit, als het gaat om een levenslanggestrafte, slechts eenmaal voorgekomen. Het ging om een veroordeelde die terminaal ziek was. Vlak na zijn invrijheidstelling is hij overleden. De gratie bij levenslang is dus meer een theoretische mogelijkheid en we kunnen wel stellen dat dit vooralsnog slechts in zeer uitzonderlijke situaties wordt verleend.

 In 2013 is er een belangrijke uitspraak geweest van het EHRM (het Europese Hof voor de Rechten van de Mens) in de zaak Vinter/VK. Hierin werd geoordeeld dat er een vooruitzicht op invrijheidstelling moet worden geboden en dat er een mechanisme moet zijn waarmee getoetst kan worden of de veroordeelde zich heeft verbeterd of nog steeds gevaarlijk is én dat die toetsing binnen 25 jaar na oplegging van de straf moet plaatsvinden. Zo niet, dan is er sprake van schending van artikel 3 EVRM, aldus het hof. Ook heeft het EHRM specifiek aanwijzingen gegeven aan Nederland in de zaak Murray.

De uitspraak van het EHRM betekent dus kort gezegd: een veroordeelde kan en mag wel daadwerkelijk levenslang in de gevangenis zitten, maar er moet tussendoor wel een toetsing plaatsvinden om te kijken of er niet toch een invrijheidstelling moet plaatsvinden. De veroordeelde moet dus enig perspectief hebben.

Om die reden heeft Nederland in 2017 een herbeoordelingsmechanisme in het leven geroepen. Op het moment dat een gevangene 25 jaar heeft gezeten, wordt beoordeeld of de gevangene mogelijk terug kan keren in de samenleving. Zo niet, dan blijft de gevangene in de gevangenis. De Hoge Raad (de hoogste rechter van Nederland in strafzaken) heeft geoordeeld dat er door dit stelsel van herbeoordeling geen sprake meer is van strijd met artikel 3 EVRM als er een levenslange gevangenisstraf wordt opgelegd. Hierbij merkt de Hoge Raad nog op dat de herbeoordeling niet slechts een papieren mogelijkheid mag zijn. De toekomst zal dus leren of dit oordeel blijft staan.

Maar geconcludeerd kan worden dat levenslang in Nederland inderdaad levenslang is!

In het geval van Taghi en zijn medeverdachten is de zaak overigens nog niet onherroepelijk beslist, dus is nog niet zeker dat deze opgelegde levenslange gevangenisstraf blijft staan. Hierover meer in een volgende blog.